Pilot seniorenmakelaar

Het beleid van de landelijke overheid is er op gericht om mensen langer thuis te laten wonen en langer zelfredzaam te laten zijn in de thuissituatie. In de praktijk merken we minder bewustwording onder ouderen voor passend wonen. En minder aandacht voor welke acties ondernomen kunnen worden om te zorgen dat ouderen zoveel mogelijk passend kunnen wonen.

Eén van de ideeën om dit te verbeteren is een pilot voor de inzet van een seniorenmakelaar. De seniorenmakelaar pakt signalen op vanuit gebiedsteam, thuiszorg, welzijnsorganisatie, huisarts etc. en informeert en stimuleert ouderen om passende woonruimte te zoeken. Bijvoorbeeld door uitleg te geven over opties om de huidige woning aan te passen aan de veranderende situatie. Maar ook door te helpen bij het zoeken naar een andere woning of hulp te bieden bij het regelen van een verhuisbedrijf. De seniorenmakelaar zet zich in om te zorgen dat ouderen zelf inzien dat zij een passende woning verdienen en kunnen realiseren. Actium heeft het afgelopen jaar hier ervaring mee opgedaan in Assen. Graag maken we gebruik van die ervaringen om hiermee Meppelse ouderen te ondersteunen.

In het vervolg beschrijven we wat de aanleiding en de context is van deze pilot, wat het doel is, de rol en taken van de seniorenmakelaar de inzet rondom de “bewustwording” En we geven de ervaringen uit een bestaand pilot weer. Actium wil zich graag gezamenlijk met andere partijen in Meppel onderzoeken of we de bewustwording bij ouderen op een goede manier kunnen faciliteren

De inzet van een seniorenmakelaar is te onderbouwen we aan de hand van een aantal ontwikkelingen:
1. Het beleid van de landelijke overheid m.b.t. wonen en het beroep op gemeenten daarbinnen.
2. De demografische ontwikkelingen en verhuisbereidheid door ouderen.
3. De Meppelse woningmarkt volgens het woningmarktonderzoek.
4. De vertaling van bovenstaande ontwikkelingen naar onze woon(zorg)visie.

Het beleid van de landelijke overheid m.b.t. wonen en het beroep op gemeenten daarbinnen

De Rijksoverheid trekt de regie ten aanzien van volkshuisvesting meer naar zich toe. En heeft hiervoor een programma opgesteld in de vorm van de ‘Nationale Woon- en Bouwagenda’ waarin 6 programma en actielijnen voorkomen. Eén daarvan is het ‘programma wonen en zorg voor ouderen’. Het uitgangspunt daarbinnen is de wens van ouderen om zo lang mogelijk op een goede manier zelfstandig te kunnen blijven wonen, met ondersteuning, zorg en in een woning die aansluit bij hun persoonlijke behoeften.

Het Rijk doet een dringend beroep op gemeenten om een aanpak te ontwikkelen (zoals bijvoorbeeld de wooncoach) om ouderen bewust te maken van hun woonsituatie, om samen te bekijken of ze (op termijn) nog goed wonen en vervolgens om mensen met verhuisplannen op weg te helpen. Gemeenten krijgen daarmee gelijk een beter beeld van de vraag van ouderen. Het Rijk brengt in kaart hoe deze aanpakken eruit zien en welke instrumenten worden ingezet, en zal deze werkwijzen verspreiden.

• De inzet van een seniorenmakelaar zien we als een passend middel om bewustwording over de woonsituatie te vergroten maar ook om inwoners daadwerkelijk te helpen bij veranderende woonwensen. Tegelijk geven we daarmee uitvoering aan hetgeen de landelijke overheid van ons verwacht als het gaat om ondersteunen van ouderen in de woonsituatie.

Het Rijksbeleid is gericht op langer thuis wonen. Het verblijf in verpleeghuizen wordt tot een minimum beperkt en is steeds meer bedoeld voor de laatste levensfase. De gemiddelde verblijfsduur in een verpleeghuis is circa zes maanden. Dit betekent dat mensen steeds langer, met steeds zwaardere zorgvragen, zelfstandig thuis wonen. Hierdoor stijgt ook het aantal crisisopnamen in verpleeghuizen. Mensen blijven in de zelfstandige woning wonen totdat bijvoorbeeld een incident plaatsvindt waardoor met spoed een plek in een verpleegtehuis gezocht moet worden. Woonbehoeften veranderen ook. Mensen zijn zelfredzamer, vitaler, hebben gemiddeld een hoger opleidingsniveau en zijn vaker woningeigenaar. En willen zo lang mogelijk zelf de regie houden en hun eigen keuzes blijven maken. Zelfredzaamheid wordt een steeds belangrijker thema. Daarnaast ontstaat ook een grote groep ouderen met een sociale huurwoning, met een laag inkomen of pensioen en juist een dalende zelfredzaamheid. Deze groep heeft gemiddeld een kleiner netwerk om een beroep op te doen voor ondersteuning. Ook voor hen willen we een oplossing bieden.

Meer bewustwording rondom het thema is nodig, maar vindt vaak pas plaats bij verlies van de partner, als de zelfredzaamheid op de proef gesteld wordt. Afname van zelfredzaamheid is vaak de trigger die zorgt voor een stijging in verhuisbereidheid.

• De seniorenmakelaar biedt een oplossing om de verschillende groepen ouderen die we nu zien ontstaan, allemaal een helpende hand te bieden. Door ‘langer zelfstandig thuis wonen’ om te vormen tot ‘langer zelfredzaam thuis wonen’. En zou een mooie combinatie zijn met de bewustwordings-campagne die in Meppel plaats vindt.

Eén van de grootste aanleidingen voor de wens voor een bewustwordings-campagne is de situatie op de woningmarkt. De groep ouderen groeit en als zij in hun – meestal grote – eengezinswoning blijven wonen, betekent dit aan de andere kant van de woningmarkt een stijgend tekort aan starterswoningen.

Wonen en zorg
• De vraag naar woningen geschikt voor senioren zal sterk stijgen de komende jaren. Waarbij vooral een toename te zien is in de vraag naar geclusterde woonvormen.

• Ouderen zoeken meer naar een levensloopgeschikte woning maar kunnen deze niet altijd vinden in het dorp waarin zij wonen. Dit is terug te zien in de vraag naar appartementen in de koop en huursector (particulier en sociaal).

• De lokale vraag richt zich op toegankelijke woningen (levensloopgeschikte huur en koop) voor doorstromende senioren. Er komen dan veel eengezinshuurwoningen en ruime koopwoningen vrij. Dat laatste is een kans voor vestigers. Daarnaast is er vanuit koopstarters een vraag en tekort aan betaalbare koopwoningen.

• Er is behoefte aan een lichte groei van het aantal sociale huurwoningen, mede gedreven door het groeiende aantal senioren met een zorgvraag, het groeiende aantal arbeidsmigranten en de taakstelling voor statushouders.

• Op basis van ervaringen met de seniorenmakelaar in andere gemeentes verwachten we dat deze niet alleen een rol kan spelen bij huurders maar ook bij particuliere woningeigenaren.

De vertaling van bovenstaande ontwikkelingen in de woon(zorg)visie

In de woon(zorg)visie (van januari 2022) is hetgeen hierboven staat ten aanzien van het Rijksbeleid wonen, de demografische ontwikkelingen, de situatie op de woningmarkt en de woningmarktanalyse gebundeld in één visie. Daaruit blijkt samengevat dat er een grote behoefte is aan passende woningen voor senioren. En constateren we dat een groot deel van de ouderen nog in een grote eengezinswoning woont. Dit betekent dat we aan de ene kant de voorraad passende woningen voor senioren uit moeten breiden. Hierover zijn prestatie afspraken met de beide corporaties gemaakt. Aan de andere kant zullen we ouderen moeten stimuleren om daadwerkelijk naar een passende woning te verhuizen. Daarmee wordt de doorstroming op de woningmarkt versterkt en kunnen we ook andere doelgroepen voorzien in de behoefte aan eengezinswoningen.

In de woon(zorg)visie zijn voor het onderdeel wonen en zorg de volgende concrete actiepunten opgenomen:

1. We faciliteren het verhuizen van senioren naar een geschikte woning waar deze aanwezig zijn in het eigen dorp. Denk hierbij aan de volgende maatregelen:
   o Verhuiscoaches die senioren voorzien van informatie over de mogelijkheden om te verhuizen
   o Inzetten van verhuispremies om te voorkomen dat senioren te helpen bij de kosten die met een verhuizing gepaard gaan.
2. We gebruiken het volledige instrumentarium om bewoners te helpen bij het levensloopgeschikt maken van hun woning. Denk hierbij aan de volgende maatregelen:
   o Informatiecampagnes
   o Blijven inzetten op verzilverleningen
   o Intensivering inzetten op Promoten van domotica en zorg op afstand
   Hierbij richten we ons vooral op plekken waar weinig of geen geschikte woningen zodat senioren in alle dorpen zo lang mogelijk zelfstandig thuis kunnen blijven wonen.

In het geval dat iemand echt niet meer in zijn eigen woning kan blijven wonen en gedwongen is te verhuizen (denk aan kwetsbare ouderen) blijven we begeleiding bieden bij integratie in de wijk via het gebiedsteam.

• In de woon(zorg)visie wordt de seniorenmakelaar al min of meer benoemd maar dan onder de term verhuiscoach. Met de seniorenmakelaar geven we invulling aan de toezegging in onze eigen visie om senioren te faciliteren. Maar we zien ook een cruciale rol weggelegd voor de seniorenmakelaar op de andere onderdelen.

De belangrijkste taak van een seniorenmakelaar is mensen informeren, begeleiden en verleiden om eerder te verhuizen als de huidige woning niet meer voldoet aan de (woon)wensen en zorgvragen. Met het inzetten van een seniorenmakelaar willen we de volgende doelen behalen:

1. Passend of geschikt wonen is mogelijk voor alle ouderen en/of mensen met een fysieke beperking;
2. Zelfredzaamheid en participatie wordt zoveel mogelijk gestimuleerd (en daarmee het welzijn bevordert);
3. Zorgkosten worden verminderd ofwel uitgesteld;
4. Bewustwording te creëren om te anticiperen op de toekomst en
5. Stimuleren van de regie op eigen leven en erbij te horen.

Deelvragen die hierbij een rol spelen zijn:

1. Hoe kunnen we het bewustzijn van kwetsbare inwoners vergroten en hen laten realiseren dat ze zelf regie voeren op levensloopbestendig wonen?
2. Hoe ondersteunen we de meest kwetsbare inwoners waardoor ze langer thuis kunnen wonen en daarin zelfredzaam kunnen zijn en participeren?

Uiteindelijk zetten we met deze doelen in op: doorstroming op de woningmarkt, uitstellen van zorg, uitstellen of verminderen van zorgkosten (voor zowel bewoner als instellingen), werken aan positieve gezondheid en bevorderen van integrale samenwerking. In de kern draait het om ouderen die zo lang mogelijk zelfstandig willen wonen. Ofwel in hun eigen woning ofwel in een passende woning. Dit willen we met de inzet van een seniorenmakelaar zo goed mogelijk faciliteren. Hieruit volgen niet alleen voor de bewoner zelf, maar ook voor andere organisaties verschillende voordelen. Als ouderen eerder verhuizen naar een passende woning, komt de doorstroming op de woningmarkt op gang en ontstaat er meer aanbod in eengezinswoningen voor andere doelgroepen. Dit komt de huidige krappe woningmarkt ten goede. Maar passend wonen betekent ook dat de zware thuiszorg uitgesteld kan worden. Dit is een financieel voordeel voor zowel de zorgorganisatie als voor de bewoner zelf. Ook kan dit zorgen voor minder Wmo-aanvragen. Het passend wonen kan daarnaast tot gevolg hebben dat ouderen minder eenzaam worden. Hierbij gaat het vooral om geclusterd wonen, waar ontmoeting gestimuleerd wordt. Dit bevordert het welzijn en helpt bij het zelfredzaam ouder worden.

• Al met al valt er met de inzet van een seniorenmakelaar veel winst te behalen in preventie. Door bewoners preventief te informeren en bewust te maken van hun woonsituatie en hen daarbij te begeleiden, kunnen bovenstaande voordelen optreden. De samenwerking tussen gemeente, zorgorganisaties, welzijn en woningbouwcorporatie(s) zal het succes van de invulling van de functie in grote mate bevorderen.

De huidige ervaringen met de seniorenmakelaar blijkt dat dit een verbinder is en dat het leveren van maatwerk essentieel is. De seniorenmakelaar komt op voor de wensen en behoeften van de bewoner zonder de belangen van organisaties uit het oog te verliezen. De bewoner en diens wensen en behoeften staat centraal. Het is de spil in de samenwerking met de verschillende organisaties, of het nu gaat om een bewoner van een huur- of een koopwoning. De seniorenmakelaar heeft duidelijk overzicht over alle diensten die, in combinatie met passende woonruimte, aangeboden worden op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Door die helicopterview kan de seniorenmakelaar over de grenzen van organisaties heen kijken en de bewoner zo goed mogelijk ondersteunen.
Vanuit een lopende pilot in Assen hebben zorgorganisaties aangegeven dat zij het lastig vinden om vanuit de vertrouwensrelatie die zij hebben met ouderen, onafhankelijk te adviseren dat het nodig kan zijn om de woonsituatie te veranderen. Door een seniorenmakelaar in te zetten die onafhankelijk van de verschillende partijen kan opereren, maar wel volledige medewerking van alle partijen heeft, kan het individuele gesprek met de bewoner op de juiste manier worden aangegaan. Het is de bedoeling dat de seniorenmakelaar allereerst een integrale aanpak uitwerkt van signaleren tot passend wonen, in samenwerking met stakeholders. Zodra die gereed is, kan de seniorenmakelaar op individueel niveau aan de slag. Concrete werkzaamheden en activiteiten die verder aan de orde komen zijn:

• Signaleren en oppakken van signalen van de verschillende organisaties (bijvoorbeeld een thuiszorgmedewerker die een zorgwekkende situatie aantreft);
• Een vrijblijvend keukentafelgesprek met de bewoner: bespreken van diens wensen en behoeften;
• Mensen doorsturen naar instanties die hen verder kunnen helpen;
• Ondersteunen in het regelen van woningaanpassingen (binnen beleid en werkafspraken);
• In het geval van sociale huur: ondersteunen bij het inschrijven en digitaal zoeken naar een woning;
• ‘Ontzorgd verhuizen’ mogelijk maken door juiste instanties te koppelen aan de bewoner;
• Bij dementie; samen met bewoner/mantelzorger kijken in de woning naar de prikkels die er zijn om het “zelfstandig” wonen zo prettig mogelijk te laten zijn;
• Naast individuele begeleiding van bewoners ook overkoepelend zorgen voor meer bewustwording. Omdat informatie snel wegzakt is het essentieel dat dit wel gekoppeld blijft aan individuele begeleiding van bewoners. Die concrete opvolging is belangrijk.
• Stimuleren van bewustwording “woont u nog fijn”.
• Stimuleren van eigen regie.
• Stimuleren van inzet van de instrumenten als Verzilverlening en de Stimuleringslening Langer Thuis. Maar ook indien nodig gebruik maken van minder gangbare instrumenten als de financiële tegemoetkoming Wmo voor bijvoorbeeld huurderving of de inzet van verhuizers of een verhuiswagen, een opruimcoach etc. En inzet van het Wmo instrument verhuiskostenvergoeding.

Mensen met een WLZ-indicatie blijven ook steeds langer thuis blijven wonen. En ontvangen dan de zorg thuis in plaats van in een instelling. Voor deze doelgroep worden meer eisen gesteld aan de geschiktheid van de woning. De seniorenmakelaar focust zich eerst op senioren, maar kan later uitgebreid worden naar een ‘senioren- en zorgmakelaar’ als daar behoefte aan is. Hierbij valt te denken aan jonge mensen met een mobiliteitsbeperking en een zorgvraag.

De wensen en behoeften van de bewoner staan altijd centraal. De seniorenmakelaar biedt hulp aan, maar zal nooit bewoners verplichten tot het accepteren van die hulp. Door goed te informeren en te verleiden wordt geprobeerd zoveel mogelijk mensen te bereiken, maar het zal altijd aan de bewoners zijn of zij gebruik willen maken van de diensten van de seniorenmakelaar.

Belemmerende factoren:
– Inwoners hebben geen voorrang in het woningverdeelsysteem (behalve zie boven)
– Ouderen zien nog niet de noodzaak van anticiperen op de toekomst
– Ouderen hebben vaak geen digitale vaardigheden om te reageren op Thuiskompas
– Veel ouderen hebben geen mailadres
– Woningaanbod is momenteel laag, dit komt o.a. door sloop, deze bewoners hebben voorrang op de reguliere woningzoekende, voorrang voor statushouders en voorrang voor bijzondere doelgroepen

Wat is er geleerd:
– Persoonlijke aandacht in een keukentafelgesprek is bepalend voor succes
– Er is toch veel behoefte aan grondgebonden levensloopbestendige woningen, die zijn er te weinig
– Er moet veel geïnvesteerd worden in het bereiken van de ouderen
– Wellicht zou een verhuiskostenvergoeding nog een stimulans kunnen zijn?

Verder leert de pilot dat de seniorenmakelaar vanuit Actium regelmatig een doorverwijzing van bijvoorbeeld een wijkconsulent, een vakman ontvangt. Wanneer deze bijvoorbeeld een onveilige situatie voor nu of in de toekomst signaleert is er verwezen naar de seniorenmakelaar. Nadat de vakmannen aanpassingen aanbrengen bij huurders inzake het Langer Zelfstandig Thuiswonen pakket, belt de seniorenmakelaar na of alles goed gegaan is en of bewoners zich ook voorbereiden voor een eventuele stap naar Langer zelfstandig Thuis wonen, zoals bijvoorbeeld alvast inschrijven als woningzoekende. Vanuit welzijn en ook buurtteams/gebiedsteams krijgt de seniorenmakelaar met enige regelmaat een doorverwijzing.

• Er zijn in Assen 284 gesprekken gevoerd, van dit aantal is er bij 206 personen een huisbezoek afgelegd. De andere gesprekken zijn telefonisch gevoerd. Van dit totale aantal zijn er 62 gesprekken geweest met mensen vanuit een koopwoning, de rest huurde op dat moment een woning. Uit deze gesprekken zijn 32 verhuizingen ontstaan. Van deze verhuizingen zijn er 10 via bemiddeling verhuurd, 5 mensen vanuit een sloopwoning een woning gekregen en de rest, 17, via de reguliere wachttijden gehuisvest.
• Alle huurders van Actium die 75 jaar en ouder zijn en in een niet nul treden woning wonen, hebben een brief ontvangen om mensen bewust te maken van hun huidige woonsituatie en het Langer Zelfstandig Thuis Wonen. In deze brief is gevraagd of ze behoefte hebben aan een gesprek met de seniorenmakelaar. Van deze mensen reageert er ongeveer 35%. Ook is er een actie gehouden onder de groep huurders, ook wonende op dit moment in een niet nultreden woning, van 55 tot 65 jaar. Uit deze groep kwam weinig animo. Wat van te voren ook de verwachting was. Wel hebben mensen uit deze groep zich naar aanleiding van de brief ingeschreven als woningzoekende. In september 2022 is de actie gehouden onder 905 huurders, hiervan stonden op dat moment 323 huurders ingeschreven. Op dit moment zijn van diezelfde groep nu 412 huurders ingeschreven. Dit jaar wordt in Assen de groep mensen van 65 tot 75 jaar worden benaderd.
• Er zijn in 2022, vanuit het hele gebied van Actium, 400 huurders die gebruik maken van het aanbod vanuit het Langer Zelfstandig Thuis wonen pakket. Dit betekent dus dat de vakmannen bijvoorbeeld een verhoogd toilet aanbrengen, beugels plaatsen, of het verwijderen van drempels en nog een aantal aanpassingen of een combi hiervan, zodat mensen langer zelfstandig kunnen blijven wonen in hun huidige woning. Een service die een hoge waardering krijgt onder huurders.

Ervaring leert dat van alle verhuizingen er zeker een aantal woningaanpassingen voorkomen kunnen worden. In de pilot bleef het lastig om hier echt aantallen voor aan te geven. Een belangrijke conclusie is dat de seniorenmakelaar in ieder geval ouderen (55+) tijdig na laat denken over hun woonsituatie in de toekomst en tijdig na de te denken over de mogelijkheden.